Onderzoek, bescherming en educatie: de rol van Vogelwacht bij Hooge Kampse Plas
In het vorige nummer van de GR heeft deel 1 van dit artikel gestaan: Van zandwinning en vuilstort naar natuurontwikkelingsgebied.
In februari1958 werd de provinciale Vogelwacht opgericht in de Bilt en had als doelstelling om onderzoek naar, bescherming van en educatie over vogels te bevorderen. De vader van Wigle Braaksma (Sjoerd Braaksma) was een van de oprichters en heeft Wigle veel over vogels geleerd. Via zijn vader ontmoette hij ook diens collega Bert Bos, die hem vertelde over de bijzondere betekenis van de ontgrondingsplas. Er waren toen al een broedende ijsvogel, oeverzwaluwen en zelfs een bewoonde dassenburcht! Maar ook zeer veel eenden, vooral duik- (kuif- en tafel-) en grondeleenden (wilde eend, slobeend, krakeend en smient) die rondzwommen en deels ook foerageerden.
In mei 1992 wordt een recreatief fietspad opengesteld aan de westzijde van de Hooge Kampse Plas, waardoor vogelaars en andere recreanten een beter overzicht krijgen. Na twee jaar wekelijks monitoren publiceert Wigle in De Kruisbek (blad voor leden van de provinciale Vogelwacht) in 1994 een artikel met de resultaten van (water)vogelonderzoek op en rond de plas. Tijdens de tellingen van de (water)vogels blijkt de plas vooral gedurende de trektijden en in de wintermaanden van betekenis voor onder meer zwaluwen, sterns en meeuwen (voorjaar), maar ook voor roerdomp, nonnetje en duikeenden (winter). Opvallend is dat merendeel van de watervogels op de relatief rustige zuid- en oostzijde van de plas pleisteren. Ook in de jaren daarna worden veel vogelgegevens verzameld en online gepubliceerd.
Non
In november 1993 wordt door de Landinrichtingscommissie (LIC) het Voorontwerp Herinrichting Noorderpark gelanceerd. De naam (Noorderpark) wordt gebruikt als aanduiding voor het eeuwenoude, voornamelijk agrarische cultuurlandschap rond Westbroek en Tienhoven ten noorden van Utrecht. Doel is om de agrarische-, recreatieve- en natuurwaarden en potenties van dit 5900 hectare omvattende gebied te vergroten. Onderdeel van de eerste plannen betreft ook het (verder) ontsluiten van de Hooge Kampse Plas door aanleg van fiets-/wandelroutes op zuid- en oostzijde van de plas. Omdat bekend is dat op de oostoever schaarse (vogel)soorten voorkomen, verzoeken enkele leden van de Vogelwacht de LIC om dit infrastructurele ontsluitingsplan niet uit te voeren. Daarbij verwijzen zij tevens naar de rustfunctie die deze plas vervult voor watervogels. In latere versies van deze zuidoosthoek van LIC Noorderpark ontbreken nadere voornemens tot asfaltering/ontsluiting van vernoemde zuid- en oostoever.
Na een informatiebijeenkomst in februari 2008 van Utrechts Landschap en Dekker/van de Kamp (tegenwoordig de Grondbank) over het verondiepingsplan van de plas, wordt een Klankbord Groep (KBG) opgericht waaraan Wigle deelneemt. Door o.a. zijn inbreng en die van anderen wordt er tijdens de werkzaamheden meer rekening gehouden met de belangen van de omwonenden (bijvoorbeeld over hun zorg rondom chemische en hydrologische gevolgen van de stort-activiteiten) en de vogels (verstoring tijdens de winter en het broedseizoen).
Naast onderzoek en beschermingsgerichte activiteiten vormt educatie een derde doel van de Vogelwacht. Ervaren vogelaars bezoeken de plas vaak individueel, interessante vogelwaarnemingen worden snel (per app-groep of online) gedeeld. Bovendien zijn er veel vogelaars die nieuwsgierige wandelaars of fietsers meer vertellen over ter plekke aanwezige vogels en hun kijker of scoop beschikbaar stellen. Er worden ook regelmatig vogelexcursies georganiseerd, zoals op 19 mei 2018 waarbij ruim 150 bezoekers naar de plas zijn gekomen om deel te nemen aan excursies die door de jubilerende lokale afdeling van de IVN (50 jaar) en de provinciale Vogelwacht (60 jaar) in het kader van de nationale Vogelweek (Vogelbescherming) waren georganiseerd en op 6 oktober 2018 een door de Vogelbescherming gecoördineerde EuroBirdWatch, waarbij circa 30 deelnemers getuige waren van de herfsttrek bij de Hooge Kampse Plas.
De nabije toekomst: oeverzwaluw-kolonie, vogelkijkscherm en vogeleilandjes
In 2008 is al aan de huidige eigenaar, het Utrechts Landschap, gevraagd of er, na afronding van het verondiepingsproces, voor vogels en vogelaars enkele voorzieningen kunnen worden geregeld. Daarbij werd gedacht aan het creëren van vogeleilanden (met rust- en mogelijk ook broed-mogelijkheden voor watervogels), naast (met riet en struweel) begroeide oevers ook deels steile wand(en) voor ijsvogel en oeverzwaluw en eventueel een vogelkijkhut. Deze onderwerpen zijn besproken binnen de KBG en er is bereidheid en budget om deze voorzieningen te realiseren.
In feite is reeds in 2018 een oeverzwaluwwandaangelegd, waarbij helaas ongeschikte grond was benut. In maart 2019 is een nieuwe (meer zandige) wand gerealiseerd die begin mei in gebruik is genomen door nestelende zwaluwen! Een (ook voor rolstoelgebruikers toegankelijk) vogelkijkscherm zal dit najaar geplaatst worden in de zuidwesthoek van de plas.
Het toekomstig beheer van de vogeleilanden is een meer complexe uitdaging. Als de eilandjes permanent droog staan, zal snel sprake zijn van vegetatieontwikkeling die zowel landschappelijk als avifaunistisch minder gewenst lijkt. Onderhoud door Utrechts Landschap samen met vrijwilligers van Vogelwacht en eventueel IVN of Groenekans Landschap wordt overwogen, waarbij het streven is om niet alle eilanden gelijktijdig te ontdoen van vegetatie. Momenteel wordt door een boswachter van Utrechts Landschap gewerkt aan een inrichtings-/beheerplan waarbij ook leden van de KBG zijn uitgenodigd om mee te denken. Omdat de plas vooral gevoed wordt door hemelwater en regulering van de waterstand slechts beperkt mogelijk is, zal worden bezien wat de optimale hoogte, bodemsamenstelling en onderhoudsfrequentie van deze eilanden zou kunnen zijn.
Tekst: Simone Laanbroek*
* Het oorspronkelijke artikel is gemaakt door Wigle Braaksma voor de Convo van de KNNV regio Utrecht. Voor de Grote Ratelaar is het artikel bewerkt door Simone Laanbroek. Het oorspronkelijke artikel is op te vragen bij Simone, secretaris@heuvelrug.knnv.nl